|
Τα ξαρρωστικά
ΜΑΡΙΝΑΣ ΠΕΤΡΗ
Πλάγιος:
Μυστικά - βότανα - ιάματα - θεουργήματα - μαγείες -βιάγκρα - τάματα - συνταγές από τα αρχαία χρόνια μέχρι και τις μέρες μας
«Πλείστα φέρει ζείδωρος άρουρα
φάρμακα, πολλά μεν εσθλά μεμιγμένα πολλά δε λυγρά»
«Βοτάνια… αρίφνητα φυτρώνει η γης,
μισά ξαρρωστικά, αξεδιάλεχτα, μισά φαρμακωμένα»
Οδύσσεια δ 229 -30
Μετάφραση Ν. Καζαντζάκη - Ι. Κακριδή
Τα αρχαία χρόνια στα ασκληπιεία υπήρχαν πίνακες όπου αναγράφονταν όλων των ειδών οι αρρώστιες και τα αποτελεσματικά φάρμακα, ιατροπαρασκευάσματα που είχαν δοκιμαστεί με επιτυχία σε ασθενείς έτσι ώστε να ξαναχρησιμοποιηθούν στους επόμενους ασθενείς που έφεραν την ίδια αρρώστια. Τα ασκληπιεία εκτός από νοσοκομειακοί οργανισμοί ήταν και μέρη προσευχής και επικλήσεων για κάποιο θαύμα. Οι θεοί δίδαξαν στους ανθρώπους τη γνώση και την επιστήμη της Ιατρικής, όμως τις περισσότερες φορές ήταν αυτοί που προκαλούσαν και τις ασθένειες γι’ αυτό είχαν και το προσωνύμιο «Επικούρειοι». Τους ονόμαζαν ακόμα και «λύσιους» γιατί έλυναν τις κατάρες και τις αμαρτίες που βάρυναν τις ψυχές των ανθρώπων. Απέτρεπαν το κακό και τη συμφορά γι’ αυτό τους ονόμαζαν «Αποτρόπαιους» και «ακέσιους», «Σωτήρες» γιατί έσωζαν, «αλεξίκακους» γιατί έπαιρναν το κακό, «αλεξίμωρους» γιατί απομάκρυναν το θάνατο. Οι ασθενείς που έρχονταν στα ασκληπιεία κοιμούνταν τις περισσότερες φορές μέσα στους ναούς, όπου κατά τη διάρκεια του ύπνου τους εμφανίζονταν σε αυτούς οι θεοί και τους υποδείκνυαν τον τρόπο της ίασης. Ο γιατρός όλων των θεών και πρώτος δάσκαλος της Ιατρικής ήταν ο Απόλλωνας, γιος του ήταν ο Ασκληπιός που μαθήτευσε στον πατέρα του και αργότερα θεράπευσε αλλά και δίδαξε στους ανθρώπους την Ιατρική. Το όνομά του σύνθετο από τις λέξεις Ασκελές – ήπια ποιεί, που εύστοχα σημαίνουν (ασκελές) βαρύ νόσημα και (ήπια ποιεί) αυτός που το κάνει ελαφρύ. Στα ασκληπιεία θήτευσαν πολλοί επώνυμοι γιατροί τα χρόνια εκείνα.
Τα ιάματα των ασκληπιείων συνοδεύονταν από φάρμακα, προσευχές και ό,τι άλλο μαγικό και πιο δυνατό από την ανθρώπινη νόηση.
Η μαγεία των φαρμάκων πολύ αρχαία και αυτή, έρχεται να «κολλήσει» δίπλα στην Ιατρική και συχνά να χαθούν και τα όρια των συνόρων. Τα φαρμακεύματα ή φαρμακεία (δηλητηρίαση με χρήση ξορκιού), τα φάρμακα (υγρά ή στερεά, φαγώσιμα κατασκευάσματα, συχνά φορτισμένα με μαγικές ιδιότητες), τα φίλτρα, τα υπνοφόρα υγρά «δίνουν και παίρνουν» στις ανθρώπινες σχέσεις, καταστάσεις και παθήσεις από τα αρχαία χρόνια. Έτσι, εκτός από τους επιστήμονες και αξιοσέβαστους γιατρούς, στο πάνθεον αυτών των ειδικοτήτων παρουσιάζονται και οι μάγισσες που δεν είναι λίγες. Θεοί και ημίθεοι βάζουν και αυτοί το χεράκι τους δίνοντας βότανα, συνταγές και γνώσεις που χρησιμοποιούν στη συνέχεια κατά κύριο λόγο οι γυναικείες αυτές μορφές με γνωστότερες όλων την Καλυψώ, την Κίρκη, τη Μήδεια που πιθανολογούνται ως κόρες της Εκάτης, η οποία θεωρείται προστάτις και θεά τους. Παρουσιάζεται με τρεις σκοτεινές δυνάμεις και απεικονίζεται ως Τρικέφαλη, με κεφάλια λιονταριού, σκύλου και φοράδας. Άλλες γνωστές μάγισσες υπήρξαν η γυναίκα του Μίνωα Πασιφάη, η Ινύξ κόρη του Πάνα, η Αγαμήδη, η «πολυμήχανη» κόρη του Αυγεία, η Φαρμακεία.
Μετά από αυτές τις διάσημες μάγισσες που ανήκουν στον κόσμο των θεών, ημίθεων και μυθικών επωνύμων διάσημων, ακολουθούν οι Φαρμακίδες οι τρομερές για τη δύναμή τους μάγισσες της Θεσσαλίας. Αυτές λάτρευαν την Εκάτη και είχαν ειδικότητα στα ερωτικά ξόρκια και τους καταδεσμούς. Τα ερωτικά αυτά ξόρκια χαράσσονταν σε ειδικές πινακίδες και τα φύλαγαν σε σκοτεινά μέρη για να προκαλέσουν ερωτικά πάθη. Τα χρησιμοποιούσαν κυρίως οι εταίρες. Όπως καταλάβατε, οι μάγισσες έχουν περισσότερο να λύσουν και να δέσουν ερωτικά πάθη που και αυτά ανήκουν στο χώρο των ασθενειών, αφού έχουν να αντιμετωπίσουν τον πόνο του πάθους και την ανικανότητα. Το αρχαίο βιάγκρα δεν ήταν μόνο ένα, αλλά διάφορα κατασκευάσματα που ονομάζονται Σατύρια. Παρασκευάζονταν από διάφορα είδη ορχιδέας, με αποτέλεσμα τις πολλαπλές στύσεις. Ένα άλλο είδος τέτοιων φαρμάκων προοριζόταν για την καταστολή της στύσης, για τον Πριαπισμό ή τη «νυμφαία».
Πολλά ναρκωτικά επίσης αναφέρονται όπως το «κυκλάμινο», η «μανδραγόρα» και το «στρυχνό μανικό». Τα μεσαιωνικά χρόνια και λίγο αργότερα στην Ελλάδα χρησιμοποιούσαν πολλές φορές ναρκωτικά για να κοιμίζουν τα ανήσυχα μωρά… Εκτός από τα ερωτικά φαρμακοβότανα καταγράφονται αλοιφές και μαγικά φυλαχτά, όπως το «κίρκειο» βότανο της Κίρκης που παρασκευάζεται από το ομηρικό μώλυ, κατ’ άλλους από τον μανδραγόρα ή και τον απήγανο - προστατεύει από τις δηλητηριάσεις, τα τσιμπήματα της μαύρης αράχνης και τα δηλητηριώδη φίδια. Χρησιμοποιήθηκε μέχρι και το 19ο αιώνα.
«Προμηθεϊκό φίλτρο» κατασκευαζόταν από άνθη του Καυκάσου που είχαν χρώμα κροκί και πήραν αυτήν την απόχρωση από το αίμα του Προμηθέα που έσταζε σαν τον τσιμπούσε ο αετός. Σεισμός και μουγκρητά της γης προκαλούνταν από το κόψιμο κάθε τέτοιου λουλουδιού. Λέγεται ότι η Μήδεια όταν το έκοβε φορούσε μαύρο χιτώνα. Από τη ρίζα του έσταζε το υγρό σε κοχύλι της Κασπίας Θάλασσας. Λειτουργούσε σαν φυλαχτό και ιαματική αλοιφή. Η ισχύς του «Προμηθεϊκού φίλτρου» κρατούσε μόνο μια μέρα.
Το «ακόνιτο» είναι το παρασκεύασμα που έδωσε η Μήδεια στον Θησέα για να τον δηλητηριάσει, αλλά και αυτό που λίγες του σταγόνες έφτασαν για να κοιμίσουν το δράκο που φύλαγε το χρυσόμαλλο δέρας.
«Γοργόνειο» λέγεται ένα φυλαχτό - ξόρκι που διώχνει τις κακές επιρροές και τα κακά πνεύματα. Είχε μια ζωγραφισμένη εικόνα της Μέδουσας που το κεφάλι της κρεμόταν από ένα φίδι. Από το σώμα της Μέδουσας έγιναν και άλλα πολλά φίλτρα.
Όλες αυτές οι λίστες των φαρμάκων, των βοτάνων, των ιδιοτήτων τους, των μαγικών φυλακτών, των τελετών υποβολής, των (καλών) οργίων, των ματζουνιών, των φίλτρων περνούν από χέρια σε χέρια για πολλά χρόνια, άλλα χάνονται, άλλα προστίθενται, άλλα ξεχνιούνται, άλλα εφευρίσκονται και ξαναπαίρνουν την τιμητική τους το Μεσαίωνα μέχρι και τα χρόνια της γιαγιάς μου, αφού τα φαρμακεία και οι γιατροί ήταν δυσεύρετοι έως ανύπαρκτοι. Πρακτικοί γιατροί, φαρμακοτρίφτες παίρνουν τη θέση τους των γιατρών των Ασκληπιείων. Τα ξαρρωστικά είναι συνταγές απλών ροφημάτων, κοκτέιλ ροφημάτων, κατασκευάσματα υποτυπωδών χαπιών, χυλών, καταπλασμάτων. Ακόμα τεχνάσματα τελετών υποβολής, κάτι σαν θεατρική ομοιοπαθητική. Ακόμα ξόρκια όπου επικαλείται η θεία δύναμις να επέμβει και να ξορκίσει το κακό που κατοικεί στον άρρωστο. Οι μαμές είχαν και αυτές την τιμητική τους σε όλα τα μέρη της Ελλάδας και συχνά επωμίζονταν και το ρόλο των γιατρών. Τα πρώτα χρόνια που άρχισε να αναπτύσσεται η Ελλάδα και τα χωριά να αποκτούν γιατρούς, ο πόλεμος ανάμεσα στο γιατρό και στην πρακτική μαμή έφερε πολλά τραγελαφικά χρονογραφήματα, πολλά από τα οποία κατέγραψαν και οι παλιές ελληνικές ταινίες.
Η κυρά και μαμή του χωριού γνώριζε συνήθως πολλά γιατροσόφια και θεραπείες πολλών ασθενών. Ας αρκεστούμε όμως στη στιγμή της γέννας. Αφού ξεγεννούσε το παιδί και το αφαλόκοβε, το έπλενε με χλιαρό νερό που μέσα του έριχνε διάφορα υλικά, κρασί στην Τήνο, στη Μύκονο ρίχνουν λουλούδια και φύλλα από μυρωδικά φυτά, συνήθως λεμονιάς. Κάποιος από τους παρευρισκομένους στη γέννα έπρεπε να ρίξει ζάχαρη και αλάτι με την ευχή το παιδί να γίνει γλυκό στους τρόπους του και νόστιμο στα σκέρτσα μεγαλώνοντας. Ακόμα μαλάμωναν το νερό αυτό ρίχνοντας χρυσαφικά μέσα που το έπαιρνε για αμοιβή η μαμή που έμενε με τη μητέρα και το μωρό μέχρι η λεχώνα να αναλάβει. Όταν επρόκειτο να σηκωθεί για να στυλώσει την υγεία της μάνας έβαζε αυτήν να πρωτοπατήσει πάνω σε ένα κομμάτι σίδερο, λέγοντάς της την ευχή «Σιδερένια». Αν μάλιστα η γυναίκα δεν ήθελε για κάποιους λόγους να κάνει άλλα παιδιά την έβαζαν να πατήσει ένα κλειδί για να κλειδώσει η μήτρα της…
Τα μωρά σε όλη την Ελλάδα τα φάσκιωναν σφιχτά δένοντας ίσια τα χέρια και τα πόδια για να μη στραβώσουν
μεγαλώνοντας και δεν τα έβγαζαν έξω μέχρι να σαραντίσουντα. Αν τα έβγαζαν τότε για το κακό μάτι φώναζαν τον παπά να τα ευλογήσει.
Το πέτρωμα στο στήθος στη λεχώνα ήταν συχνό φαινόμενο που λυνόταν συνήθως με την επέμβαση κάποιας μάγισσας, όπως είχε γίνει με τη γιαγιά μου γιατί συνήθως γινόταν από κακό μάτι ή δέσιμο και μόνο με μαγικά ξόρκια κα τελετές λυνόταν… το πρόβλημα.
Ενα άλλο πρόβλημα που έπρεπε να λύσουν οι μαμές στη Μύκονο ήταν αν υπήρχε μεγαλύτερο παιδί να προλάβουν τη ζήλεια προς το νεογέννητο. Έτσι, σαν γεννιόταν το παιδί το κουκούλωναν και το γύριζαν από την ανάποδη να φαίνεται μόνο το κωλοράκι του. Το ’δειχναν έτσι στο μεγαλύτερο παιδί λέγοντάς του «δες το δρακουλάτσι μας», πιστεύοντας ότι με την ασχήμια που θα έβλεπε, δεν θα του έδινε την πρέπουσα σημασία για να το ανταγωνιστεί.
Στα είδη της αρρώστιας κατέτασσαν οι αρχαίοι και τη συζυγική απιστία αρσενικού ή και θηλυκού. Και υπάρχει το αντίδοτο (πιθανώς να έχει ξεχαστεί για λόγους ευνόητους). Ο κερατωμένος σύζυγος ή η σύζυγος πρέπει να φτιάξει το ξαρρωστικό του συντρόφου και να τον ποτίσει με αυτό χωρίς φυσικά να το πάρει χαμπάρι ο άλλος.
Ας γράψουμε λοιπόν τη χρήσιμη και πολυπόθητη συνταγή: Παίρνουμε δύο κέρατα κριαριού, κάνουμε σε αυτά πολλές οπές και τα γεμίζουμε με χώμα ανακατεμένο με σπαραγγόσπορο, μετά τα παραχώνουμε στο χώμα και δεν ξεχνάμε να τα ποτίζουμε. Όταν από τις τρύπες βγουν και φυτρώσουν τα νέα σπαράγγια, τα κόβουμε και τα βάζουμε να βράσουν με νεράκι. Κρατάμε το ζωμό από τα σπαράγγια, τον ρίχνουμε και τον ανακατεύουμε σε οποιαδήποτε βρασμένα χόρτα που θα φάει ο… σύζυγος ή η σύζυγος. Αυτό είναι το ελιξήριο για το κεράτωμα… κρυμμένο τόσα χρόνια στα κιτάπια κάποιων συμπαθέστατων κομπογιαννιτών, φαρμακοτριφτών κ.ά. Τώρα, όσον αφορά την επιτυχία της συνταγής… μια δοκιμή θα σας πείσει…
Η φράση «Και ο άγιος φοβέρα θέλει» φαίνεται πως έχει κρυμμένο ένα βαθύ νόημα, αφού το φόβο χρησιμοποιούν πολλοί πρακτικοί γιατροί στις μεθόδους τους για να γιάνουν τον άρρωστο. Οι δαιμονισμένοι που δεν ήταν και λίγοι τα χρόνια του Μεσαίωνα, ας μην ξεχνάμε και το κάψιμο των δαιμονισμένων στην άγρια (δυτική) Ευρώπη που έλαβε μεγάλη έκταση στην εκκαθάριση τέτοιων ατόμων από την κοινωνία. Εδώ όμως το πρόβλημα του θεράποντος ιατρού ήταν πώς θα βγάλει τον δαίμονα από το σώμα του ασθενή στο οποίο είχε εισχωρήσει, κατοικούσε και δρούσε. Εγδυναν λοιπόν τον ασθενή, τον ξάπλωναν μπρούμυτα και με κλαδιά καρυδιάς που έκοβαν την πρώτη Κυριακή της Πεντηκοστής χτύπαγαν τα οπίσθια του αρρώστου μέχρι να το πάρει απόφαση και να βγει ο δαίμονας από αυτά…
Το πρόβλημα της ατεκνίας που σκίαζε τη ζωή των ζευγαριών εκείνα τα χρόνια και το βάρος έπεφτε στις γυναίκες, λυνόταν και αυτό σε πολλές περιπτώσεις με τον φοβισμό. Ο σύζυγος προσποιούνταν ότι έχει θυμώσει πολύ, έπαιρνε ένα τσεκούρι, το σήκωνε πάνω από το κεφάλι της συζύγου του και απειλούσε ότι θα τη σκοτώσει. Αυτό ήταν… μετά από ένα χρόνο, η γυναίκα έφερνε στον κόσμο ένα παιδάκι (ας έκανε κι αλλιώς).
Το τσεκούρι φαίνεται σαν σύμβολο και μέσον που χρησιμοποιείται και σε άλλες ασθένειες, όπως οι αμυγδαλές. Εδώ χρειάζονται δύο θεράποντες, ο ένας στέκεται πίσω από τον ασθενή και τον κρατά όρθιο. Ο δεύτερος στέκεται μπροστά από τον άρρωστο και κρατώντας ένα τσεκούρι κάνει πως πάει να του κόψει το λαιμό. Τότε λέει στην αρρώστια «θα σου κόψω τον λαιμό» και ο άλλος που είναι πίσω από τον άρρωστο απαντά, προσποιούμενος την αρρώστια φοβισμένη «μη μου κόψεις το λαιμό και μέχρι να ξημερώσει θα έχω φύγει»… Έτσι η αρρώστια έπαιρνε το χρόνο της να μαζέψει τα μπογαλάκια της και να φύγει, αφήνοντας τον ασθενή στην ησυχία του.
Φαίνεται πως το τσεκούρι και ο άρρωστος λειτούργησε σαν το σπαθί με το γόρδιο δεσμό του Μεγαλέξανδρου όπου ό,τι δεν λυνόταν, κοβόταν. Έτσι και στον σβερκόπονο έβαζαν τον άρρωστο όρθιο μπροστά σε ένα χοντρό δέντρο να κοιτά στραμμένος προς τον κορμό. Ο γιατρός με το τσεκούρι άρχιζε να χτυπά το δέντρο μια από τι μια και μια από την άλλη στο ύψος του λαιμού του ασθενή και να λέει «κόβω τον πλευρίτη και τον αδελφό του χάρου». Ο ασθενής από το φόβο μην τον χτυπήσει ο γιατρός γυρίζει από την άλλη το κεφάλι του απότομα. Με το απότομο γύρισμα μπαίνει ο τράχηλος στη θέση του. Εκτός όμως από αυτές τις κάπως τρομοκρατικές μεθόδους υποβολής του ασθενούς σε άμεση ίαση υπάρχουν και ηπιότερες όπως και αυτή που χρησιμοποιούνταν για την θεραπεία της Ερυσιπέλας ή αλλιώς το Ανεμοπύρωμα. Αυτό είναι ένα είδος τοπικού δερματικού εξανθήματος με κόκκινα σπυριά. Σε αυτήν την περίπτωση ο ιαματευτής παίρνει ένα χοντρό, κόκκινο ύφασμα και σκεπάζει το σημείο που πάσχει. Παίρνει μετά ένα κομμάτι κόκκινη βαμβακερή κλωστή και το κόβει σε εννιά κομμάτια. Παίρνει άλλα τόσα κομματάκια βαμβακερό κόκκινο ύφασμα τα ανακατεύει, τα χωρίζει σε τρεις ίσες μάζες και τα κάνει μπαλάκια. Κρατώντας τα σταυρώνει τρεις φορές το σημείο του Ανεμοπυρώματος, λέγοντας «Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά». Μετά παίρνει ένα θυμιατό με αναμμένο κάρβουνο και λιβάνι και σταυρώνει θυμιαίνοντας τρεις φορές και τέλος το σκεπάζει με ένα κόκκινο ύφασμα…
Το δάγκωμα της αράχνης ήταν σύνηθες τα παλιά χρόνια, αλλά και επικίνδυνο. Γδύνουν τον δαγκωμένο από την αράχνη και τον χώνουν σε ξερή κοπριά από γίδες ή πρόβατα, αφήνοντας το κεφάλι του ελεύθερο. Γύρω του χορεύουν 5 με 6 κορίτσια, χορεύουν, χορεύουν, χορεύουν, χορεύουν μέχρι να ιδρώσει ο ασθενής, τότε τα κοριτσάκια φεύγουν, φωνάζοντας: «Όπως φεύγουμε εμείς από δω έτσι να φύγει και το δηλητήριο από τον άρρωστο. Εβγαζαν τον άρρωστο από την κοπριά και τον έπλεναν καλά. Η αμμωνία που περιέχει η κοπριά και τα ούρα είχαν κάνει τη δουλειά τους. Αλλωστε, ακόμα και στις μέρες μας σε τσιμπήματα σφήκας ή τσούχτρας βάζουμε πάνω ούρα και γιατρευόμαστε.
Για τα αρθριτικά κατασκευαζόταν ένα είδος πολτού επιθέματος, αυτό γίνεται με λίγες σταγόνες οινοπνεύματος και σκόρδα σε μορφή πολτού που ανακατεύουν και το αφήνουν 15 μέρες στον ήλιο. Το μόνο που έχουν να κάνουν είναι μια επάλειψη με την αλοιφή στο σημείο που πονάει.
Για την ατονία παρασκευάζουν ένα ρόφημα που αποτελείται από 100 δράμια ρακί ανακατεμένο με μια κουταλιά του γλυκού σπόρους ξερής πιπεριάς βρασμένα. Η δοσολογία για τον ασθενή είναι δύο τέτοια ποτηράκια ρακί την ημέρα.
Για την αδυναμία έφτιαχναν ένα ρόφημα που είχε δύο οκάδες μαύρο κρασί, εκατό δράμια ζάχαρη και μισή οκά βρασμένες φλούδες μουριάς ανακατεμένα καλά. Ο ασθενής έπρεπε να πιει από αυτό το κατασκεύασμα ένα ποτήρι του κρασιού το πρωί και ένα το βράδυ.
Για τη φαγούρα παίρνουν σάλιο ενός παιδιού δέκα χρονών και με αυτό αλείφουν το μέρος του σώματος που έχει φαγούρα. Για τις λειχήνες, άσπρα σημάδια του δέρματος που βγαίνουν κυρίως το καλοκαίρι, έβαζαν το σάλιο τους πάνω στα σημάδια το πρωί σαν ήταν νηστικοί και δεν είχαν πιει τίποτα.
Για το συκώτι επιβάλλεται σταφυλοθεραπεία, η οποία αυξάνεται σε ποσότητα κάθε μέρα μέχρι να θεραπευτεί το συκώτι.
Η γλιστρίδα σαλάτα είναι ένα και ένα για τη φοβία. Για τη φοβία ακόμα κόβουν από ζωντανό καβούρι τα πόδια του και τα ξεραίνουν, τα βράζουν και τα αφήνουν στην ύπαιθρο ν’ αστριστούν νύχτα με φεγγάρι μέχρι να ξημερώσει. Κοπανίζουν λίγο κάρδαμο και το ανακατεύουν με αυτά φτιάχνοντας έτσι ένα φυλαχτό που έχει πάντα επάνω του ο άρρωστος.
Για το στομαχόπονο έφτιαχναν ένα είδος πρωτόλειων χαπιών που κατασκεύαζαν από την ψίχα σπόρου κολοκυθιάς κοπανισμένα και ζυμωμένα με λίγο λάδι.
Για την τριχόπτωση κατασκευάζεται μια αλοιφή από ένα κρόκο αυγού ανακατεμένο με 50 δράμια τριμμένες ρίζες ασφοδέλου. Αλείφουν με αυτό το κεφάλι στο μέρος που πέφτουν τα μαλλιά και το σκεπάζουν με φύλλα κισσού ή λαχανόφυλλα που δένουν το βράδυ και το αφήνουν μέχρι το πρωί. Η θεραπεία κρατά 8-10 μέρες.
Για το τσίμπημα του σκορπιού έπαιρναν ένα ασημένιο δαχτυλίδι και σταύρωναν το σημείο του δαγκώματος λέγοντας πολύ ψιθυριστά «Ιησούς Χριστός νικά και όλα τα κακά σκορπά».
Στην ημιπληγία έφτιαχναν ένα ρόφημα από νερό και χώμα και το έπινε ο ασθενής. Ένας ιερέας διαβάζει μια ευχή και αφήνουν τα εσώρουχα του ασθενούς 40 μέρες κάτω από την Αγία Τράπεζα να διαβαστούν μετά τα φοράει ο ασθενής. Άλλες φορές του παίρνουν το μολυσμένο αίμα με βδέλλες.
Παντόφλες, παπούτσια, σήτες, δίχτυα, σκάφες με νερό είναι τα μέσα για το σταμάτημα της υπνοβασίας. Μόλις κοιμηθεί ο ασθενής παίρνουν την αριστερή παντόφλα του ή το παπούτσι και τον χτυπούν τρεις φορές. Αλλοτε βάζουν μπροστά στο κρεβάτι του μια σκάφη με νερό ώστε όταν πάει να σηκωθεί ο υπνοβάτης πατάει μες στο νερό και ξυπνάει. Γι’ αυτούς μάλιστα που υπνοβατώντας έβγαιναν έξω από το σπίτι κρέμαγαν στο πάνω μέρος της εξώπορτας μια σήτα με χοντρές τρύπες ή ένα δίχτυ απλωμένο. Την ώρα που ο υπνοβάτης ανοίγει την πόρτα για να βγει έξω βλέπει τις τρύπες της σήτας ή του διχτυού και νομίζει ότι είναι άστρα. Τότε στέκει να τα μετρήσει και έτσι περνά η ώρα μέχρι να ξημερώσει.
Όταν βάζει ο Θεός το χεράκι του…
…και δεν είναι άπειρες οι φορές… απόδειξη τα χιλιάδες τάματα που καταθέτουν οι πιστοί σαν ευχαριστήριο των προσ-ευχών τους στα εικονίσματα στους αγίους που εισακούστηκαν. Τα τάματα αυτά όπως και οι μέθοδοι πλησιάσματος του αγίου είναι ίδια και απαράλλαχτα με κάποιες εκμοντερνισμένες παραλλαγές. Αραγε η μαγεία που κρύβουν πόση δύναμη και αλήθεια να έχει; Αυτό όμως που σίγουρα έχει ενδιαφέρον είναι ένα ταξίδι έστω σύντομο μέσα σε αυτά τα λαϊκά κεντίδια που μεταφέρουν την Απολλώνια γνώση στον κύκλο του χρόνου και στους «ειδικούς» αγίους της ορθόδοξης θρησκείας. Ξεκινάμε από τους ανοιξιάτικους καλοκαιρινούς αγίους, όπου σε εκείνους τους μήνες μοιάζει να συνωστίζεται η μαγεία των θαυμάτων. Ο Αη Γιάννης ο Κλήδονας που γιορτάζεται στις 24 Ιουνίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη μαντική του αμίλητου νερού, αφού βρίσκεται κάπου κοντά στην αρχαία αλλαγή του χρόνου που τα παλιά χρόνια ήταν… η άνοιξη. Εκτός από αυτό και τις φωτιές των μαγιάτικων στεφανιών, ο Κλήδονας έχει και το προσωνύμιο Ριγανάς ή Σταυροβότανος γιατί σε πολλά μέρη της χώρας μας εκείνη τη μέρα πριν ξημερώσει μαζεύουν ρίγανη ή σταυροβότανο ακόμα και άλλα ιαματικά και αρωματικά βότανα γιατί απ’ ό,τι λένε έχουν μεγάλη δύναμη πριν τα δει και τα ζεστάνει ο ήλιος. Τα βότανα αυτά τα φυλάνε και τα χρησιμοποιούν ολοχρονίς ανάλογα με τις ανάγκες τους για καλλωπισμό ή για θεραπεία γι’ αυτό λένε και το δίστιχο «Αγιε Γιάννη, το κεφάλι μου να γιάνει».
Αγιοι Ανάργυροι ονομάστηκαν ο Κοσμάς και ο Δαμιανός που γιορτάζονται την 1 Ιουλίου, αλλά και την 1 Οκτωβρίου, γιατί ήταν γιατροί και πρόσφεραν χωρίς αργύρια (πληρωμή) τις υπηρεσίες τους στον κόσμο. Γλαφυρά παρουσιάζονται στις αγιογραφημένες εικόνες (να κρατούν ένα κουτί φάρμακα και ιατρικά εργαλεία). Γιατρεύουν με τα θαύματά τους που όπως λέγεται είναι άπειρα και ενεργούν σαν από μηχανής θεός ή εμφανίζονται στα όνειρα των αρρώστων και τους δίνουν οδηγίες και συμβουλές. Έτσι στο τροπάριό τους λέγεται:
Αγιος Ανάργυρος και θαυματουργός,
Επισκέψασθε τας ασθενείας ημών
…
δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε ημίν.
Γιατροί και ιδρύματα νοσοκομείων τούς θεωρούν προστάτες τους και πολλές φορές στα νοσοκομεία φτιάχνουν παρεκκλήσια τους.
Επτά Ιουλίου, η Αγία Κυριακή ανήκει στους μικρούς αγίους. Οξύμωρος όμως ο χαρακτηρισμός μικρή αγία. Οπως όλοι οι μικροί άγιοι λέγεται ότι είναι πολύ σκληρή στην τιμωρία τους αν δεν τους προσέχουν οι πιστοί και δεν τηρούν την αργία τη μέρα της γιορτής τους. Για παράδειγμα, της Αγίας Κυριακής δεν έψησαν ψωμί γιατί αυτό θα μαύριζε, οι χωρικοί δεν δούλευαν, οι γυναίκες δεν έγνεθαν ή ύφαιναν.
Ο λαός λέει για τους μικρούς αγίους:
Μικρός άγιος ήμουνα
Μεγάλες τρύπες έκανα
για να χαρακτηρίσει το μέγεθος της δύναμης τους θυμού τους. Η Αγία Κυριακή θεωρείται γιατρός και των ανθρώπων και των ζωντανών.
Θεραπευτές των τραυμάτων θεωρούνται οι άγιοι μάρτυρες Κήρυκος και η μητέρα του Ιουλίτη. Ο άγιος Κήρυκος ειδικεύεται στα τραύματα και στην υγεία των παιδιών. Γιορτάζονται στις 15 Ιουλίου.
Στις 17 Ιουλίου σειρά έχει μια αγία που προκαλεί φόβο στο λαό για τη δύναμή της. Μέχρι σήμερα είναι ζωντανά τα πανηγύρια της στα οποία γίνονται θυσίες ζώων τα οποία στη συνέχεια ψήνουν ή βράζουν και τρώνε σε κοινό τραπέζι. Με τον αγιασμό της λειτουργίας ραντίζουν τα χωράφια καθώς αυτός μαραίνει τα ζωύφια. Η δύναμή της μαραίνει τις αρρώστιες, εξουδετερώνει από τα ερπετά και τα ζωύφια το δηλητήριό τους, επίσης μαραίνει τους κακούς ανθρώπους, αλλά και τον ίδιο τον δαίμονα. Στις περισσότερες εικόνες της κρατά από τα κέρατα το διάβολο που ξεραίνεται από την κορυφή μέχρι την αιχμηρή ουρά του. Είναι προστάτις και θεραπεύτρια των αρρώστων και μαραμένων παιδιών. Κατά την περίοδο της γιορτής της από την παραμονή συρρέει ο κόσμος στις εκκλησίες και τα ξωκλήσια της και ξενυχτάνε μέσα και γύρω από την εκκλησία της, δηλαδή κάνουν κάτι σαν τις «εγκοιμήσεις» των αρχαίων Ελλήνων. Έτσι νέες, παιδιά, γέροι, περισσότερο ψυχοπαθείς, παιδιά με ψυχικά νομίσματα και ασθενικά αποτείνονται για θεραπεία σε αυτήν την αγία.
Προστάτης μικρών παιδιών σε σχέση κυρίως με τη λαλιά τους είναι ο Αγιος Αιμιλιανός, Αη Μιλιανός κατά το λαό που γιορτάζεται στις 18 Ιουλίου.
Σαν δεν βλέπει κανείς καλά θα αποταθεί στην Αγία Παρασκευή, όπως λένε:
Πού αράζουν οι στραβοί;
Στην Αγία Παρασκευή
που γιορτάζεται στις 26 Ιουλίου. Ακόμα και στα οπτικά καταστήματα έχουν το εικόνισμά της, όπου η αγία κρατά ένα δίσκο με ανθρώπινα μάτια. Στις εκκλησιές της τα εικονίσματά της είναι στολισμένα με τάματα ματιών. Η μέρα της γιορτής της συμπίπτει με το τέλος τους θερισμού γι’ αυτό και η αγία απαιτεί, αφού οι άνθρωποι δεν έχουν λόγο εργασίας, να μη δουλεύουν αλλιώς τους τιμωρεί σκληρά.
Χωλούς, τυφλούς εγιάτρεψε με πάσαν εξουσίαν ή κουτσοί, στραβοί στον άγιο Παντελεήμονα, λένε για τον ομώνυμο άγιο που γιορτάζει στις 27 Ιουλίου και ελεεί τα πάντα. Γιατρός πάντων όσο ζούσε γιάτρευε με τα ιάματά τους.
Σ’ αυτόν βρίσκει καταφύγιο κάθε είδος αρρώστου και περισσότερο οι ανήμποροι. Τον τιμούν με υπαίθρια πανηγύρια, με θυσίες ζώων που ψήνουν, τρων και φυσικά τραγουδούν και χορεύουν κερδίζοντας έτσι τη συμπάθειά του.
Στις 29 Αυγούστου γιορτάζεται η Αποτομή της Κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστού, του Αη Γιάννη του Αποκεφαλιστή κατά το λαό. Λένε πως όταν τον αποκεφάλισαν το ακέφαλο σώμα του έτρεμε και ταραζόταν και από εκεί πρωτοβγήκαν δύο αρρώστιες, η ελονοσία και οι θέρμες. Λένε ότι ο πρώτος που αρρώστησε από θέρμες ήταν ο ίδιος ο Ηρώδης. Αυτές τις αρρώστιες που συνοδεύονται από πυρετό, ρίγη και τρέμουλο λένε πως μόνο αυτός ο άγιος γιατρεύει. Γι’ αυτό τον λένε Ριγολόγο, Θερμολόγο, Παροξυσμό και Κρυαδίτη. Αυτοί που του ζητούν βοήθεια του τάζουν κερί, λάδι, λιβάνι, κόκορα ή κατσίκι, νηστεύουν ακόμα και το ψωμί. Ακόμα κάνουν συμβολικές θυσίες. Αφού αποκεφάλιζαν ένα κόκορα, κρέμαγαν το κεφάλι του σε μια συκιά. Αλλοι παίρνουν μια τρίχα του κεφαλιού τους ή ένα κομμάτι ύφασμα από τα ρούχα τους και το κρεμάν σε λυγαριά. Με αυτές τις μεθόδους η αρρώστια φεύγει και πάει σε ένα ζωντανό ή αντικείμενο.
Την ημέρα της γιορτής πολλοί νηστεύουν. Όταν νηστεύουν δεν τρώνε μαυριδερές τροφές όπως μούρα, ελιές, μαύρο σταφύλι, μαύρα σύκα, μαύρο κρασί, γιατί λένε πως πήραν το χρώμα τους από το αίμα του αγίου. Ακόμα δεν τρώνε καρύδια, αφού έκοψαν το καρύδι του. Δεν κόβουν με μαχαίρι καρπούζι και ψωμί γιατί θυμίζει τον αποκεφαλισμό. Αν ο πιστός δεν τα τηρήσει αυτά τότε στο σώμα του εμφανίζονται μαύρα σπυριά.
Είκοσι Σεπτεμβρίου είναι η γιορτή του Ευσταθίου του μεγαλομάρτυρα. Αυτός παραστέκει στις έγκυες γυναίκες για να ’ναι γερό το παιδί και σταματά τις αιμορραγίες, αφού τον παρακαλέσει ο ασθενής γι’ αυτό.
Ο Αγιος Κυπριανός και η Αγία Ιουστίνη λατρεύονται στις 2 Οκτωβρίου. Ο Αγιος Κυπριανός υπήρξε διάσημος μάγος ειδικός για τις αρρώστιες και τους ερωτευμένους. Το μόνο άτομο που δεν κατάφερε να μαγέψει ήταν η ίδια η Ιουστίνη που στο τέλος αποφάσισε να πάει να τη βρει και να της μιλήσει, αλλά αντί να καταφέρει αυτός αυτήν, εκείνη τον έκανε χριστιανό. Μαρτύρησαν και θανατώθηκαν την ίδια μέρα. Ο Κυπριανός έγινε ο άγιος θεραπευτής της μαγείας, αφού γνώριζε, όπως ήταν φυσικό, να λύνει και τα μάγια. Σαν γιατρός άγιος γιατρεύει τον πόνο των ερωτευμένων, τους πονοκεφάλους και γενικά κάθε πόνο.
Ειδικός για τα αρθριτικά, την κήλη, τις αναπηρίες και άλλες παθήσεις του είδους είναι ο Αγιος Αρτέμιος της Κεφαλονιάς που γιορτάζεται στις 20 Οκτωβρίου.
Αυτός που στυλώνει τους αδύναμους και τα άρρωστα παιδιά είναι ο Αγιος Στυλιανός. Την ημέρα της γιορτής του 26 Νοεμβρίου οι μικρομάνες και οι μητέρες με άρρωστα παιδιά δεν εργάζονται για να πάνε να εκκλησιαστούν μαζί με τα παιδιά τους στον προστάτη τους. Στις αγιογραφίες ο άγιος παρουσιάζεται να κρατά στην αγκαλιά του πάντα ένα φασκιωμένο μωρό. Την εικόνα του συνηθίζουν να δένουν με μια κορδελίτσα στα κρεβάτια των μωρών και μικρών παιδιών για να είναι κοντά τους.
Η Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, λέει ο λαός, δημιουργώντας μια λεκτική επανάληψη που λειτουργεί σαν αυθυποβολή, δίνοντας στην αγία την ιδιότητα της δύναμης που αποτρέπει το κακό. Γιορτάζεται στις 4 Δεκεμβρίου και πιστεύεται ότι προστατεύει τα παιδιά από την ευλογιά και παίρνει τα σημάδια που θα άφηναν τα σπυριά της αρρώστιας στο πρόσωπο. Κατά πολλούς τα έθιμα της, ο τρόπος και ο τύπος των προσφορών των πιστών τη μέρα της γιορτής της μοιάζουν και πολλοί τα ταυτίζουν με εκείνα της θεάς Εκάτης, την «Ενοδία» ή «Τριοδίτη», δηλαδή αυτή που φύλαγε τα τρίστρατα, που έδιωχνε τις μαγείες και τα φαντάσματα ή και τα προκαλούσε… Οι πιστοί πρόσφεραν στην Εκάτη τα Εκαταία ή το δείπνο της Εκάτης, τα τελευταία βράδια του μήνα όταν άλλαζε η σελήνη για να την εξευμενίσουν. Παρόμοια, σε σταυροδρόμι την παραμονή της Αγίας Βαρβάρας οι γυναίκες έφτιαχναν σε κάθε γειτονιά τα Βάρβαρα. Αυτά είναι κόλλυβα από βρασμένο σιτάρι, ζάχαρη, σταφίδα, αμύγδαλα, καρύδια και μυρωδικά, δηλαδή πανσπερμία. Το πρωί που ξημέρωνε τα διάβαζε ο παπάς και τα μοίραζαν μεταξύ τους. Ακόμα για να γλυκάνουν την αγία τη «γλυκιά» και «ευλογημένη», όπως την ονομάζουν κάνοντας σχήμα λόγου, φτιάχνουν ένα γλυκό τη «βαρβάρα», είδος μελόπιτας που το βάζουν σε ένα τραπέζι το οποίο ακουμπούν σε ένα τρίστρατο. Γίνεται παράκληση από τον ιερέα και η νοικοκυρά που φτιάχνει την πίτα την κόβει και την μοιράζει στον κόσμο. Τα σπυράκια και οι αρρώστιες με σπυριά όπως η ευλογιά, η πανώλης (πανούκλα) και ο πόνος των αυτιών θεραπεύονται από τον Αγιο Σπυρίδωνα, που γιορτάζεται στις 12 Δεκεμβρίου. Τη μέρα της γιορτής του οι πιστοί φέρνουν κόλλυβα στη λειτουργιά που γίνεται στην εκκλησιά.
Η Ειλείθυια ήταν η θεά του τοκετού, κατά πολλούς και η Αρτεμη, στις μέρες μας τη θέση τους έχει πάρει ο Αη Λευτέρης γι’ αυτό και οι εγκυμονούσες αναφωνούν
«Αη Λευτέρη λευτέρωσέ με»
Τη μέρα της γιορτής του, 15 Δεκεμβρίου, δεν επιτρεπόταν να πιάσουν βελόνα οι έγκυες. Εκτός από τις έγκυες και οι μαμές τη μέρα της γιορτής του ειδικά στη Λέσβο τάζουν άρτο στον άγιο για να «γίνουν καλές οι γέννες». Πολλές μητέρες δίνουν στα παιδιά τους το όνομα Λευτέρης, αφού το τάζουν πριν γεννηθεί σε αυτόν για να έρθει καλά στον κόσμο.
Φαρμακολύτρια ονομάζεται και με ένα μπουκαλάκι φάρμακο στο ένα χέρι και στο άλλο ένα σταυρό απεικονίζεται στις εικονογραφήσεις η Αγία Αναστασία. Λέγεται ότι στα χρόνια που γίνονταν οι διωγμοί των χριστιανών αυτή ήταν γιατρός και θεράπευε με φάρμακα… τους φυλακισμένους χριστιανούς.
Οι λατρευτικές συνήθειες και τα περισσότερα έθιμα αυτών των θεραπευτών αγίων τηρούνται μέχρι σήμερα. Αν ψάξει κανείς καλύτερα θα δει την ελληνικότητά τους, αφού σε αυτά συνεχίζονται τα αρχαία ελληνικά έθιμα που πέρασαν στους Ρωμαίους και μετά στους Βυζαντινούς. Μέχρι σήμερα η επιστήμη παρ’ όλο που έχει προοδεύσει, στα δύσκολα και οι γιατροί σηκώνουν τα χέρια, παραπέμποντάς σε σε κάποιο θαυματουργό άγιο… ή ένα παλιό ξαρρωστικό βοτάνων που στο κάτω κάτω μοιάζει πιο υγιεινό, πιο αθώο, πιο μαγικό…
|
η εγκυκλοπαίδεια ...