Συστήματα ταξινόμησης του αίματος σύμφωνα με τις διαφορές της αντιγονικής (ικανής να προκαλέσει άνοση αντίδραση) σύστασης των ερυθροκυττάρων. Ο προσδιορισμός των ομάδων του αίματος έχει θεμελιώδη σημασία για την ασφάλεια των μεταγγίσεων.
ΤΥΠΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΑΒΟ Οι προσπάθειες, στη διάρκεια του 19ου αιώνα αλλά και νωρίτερα, μετάγγισης αίματος από έναν ζωντανό οργανισμό σε άλλον μερικές φορές είχαν επιτυχία, ενώ άλλες φορές κατάληγαν σε σοβαρή νόσηση ή και στο θάνατο. Το 1900 ο Γερμανός παθολόγοςKarl Landsteiner άρχισε να αναμιγνύει αίμα από διάφορα άτομα και διαπίστωσε ότι μερικά από τα δείγματα ήταν «συμβατά», ενώ άλλα δεν ήταν. Ο ερευνητής αυτός ανακάλυψε την ύπαρξη δύο ενδεικτικών πρωτεiνών (αντιγόνων) στην επιφάνεια των ερυθροκυττάρων, τις οποίες ονόμασε αντιγόνα Α και Β. Ανάλογα με το αν το αίμα ενός ατόμου περιέχεται το ένα ή το άλλο αντιγόνο, και τα δύο ή κανένα από αυτά, το αίμα ταξινομείται ως αμάδας Α, Β, ΑΒ ή Ο. Ο Landsteiner διαπίστωσε επίσης ότι το υγρό μέρος του αίματος περιέχει αντισώματα – τα αντι – Α και αντι – Β – που αντιδρούν με τις ενδεικτικές πρωτεiνες (αντιγόνα Α και Β). Η συχνότερη από τις ομάδες του συστήματος ΑΒΟ είναι η ομάδα Ο και ακολουθούν η Α, η Β και, τελευταία η ΑΒ. Η ακριβής συχνότητα κάθε ομάδας διαφέρει μεταξύ των φύλων.
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ RHESUS Το 1940 ο Landsteiner, εκτελώντας πειράματα σε πιθήκους του είδους Rhesus, ανακάλυψε ένα ακόμα σύστημα ομάδων, το λεγόμενο σύστημα των παραγόντων Rhesus (συντομογραφικά Rh). Αυτό το σύστημα περιλαμβάνει διάφορα αντιγόνα, σπουδαιότερο από τα οποία είναι ο παράγων. Ο παράγων αυτός βρίσκεται στα ερυθροκύτταρα του 85% των ατόμων, που ονομάζονται Rh – θετικά, ενώ το 15% δεν έχουν αυτόν τον παράγοντα και ονομάζονται Rh – αρνητικά. Έτσι με βάση τις ομάδες ΑΒΟ και Rh, τα άτομα διακρίνονται, για παράδειγμα, σε «Ο θετικά», «ΑΒ αρνητικά» κ.λ.π. Τη μεγαλύτερη σημασία της αποκτά αυτή η ομάδα στην περίπτωση κύησης γυναίκας Rh – αρνητικής, διότι, αν το έμβρυο είναι Rh – θετικό, η μητέρα μπορεί να σχηματίσει αντισώματα προς το αίμα του)βλ. Αιμολυτική νόσος των νεογνών). Στις Rh – αρνητικές γυναίκες. Χορηγούνται μετά τον τοκετό αντισώματα προς τον παράγοντα D, για να εμποδισθεί ο σχηματισμός τέτοιων αντισωμάτων (αντι – D) από την ίδια, γεγονός που θα προκαλούσε αιμολυτική νόσο των νεογνών σε επόμενη κύηση Rh – θετικού παιδιού. Σοβαρή αντίδραση μπορεί επίσης να προκαλέσει η μετάγγιση αίματος Rh – θετικό σε άτομο Rh – αρνητικό αν αυτό έχει υποβληθεί σε προγενέστερη μετάγγιση αίματος Rh – θετικού.
ΑΛΛΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Από την εποχή της ανακάλυψης των παραγόντων ΑΒΟ και Rh έχουν αναγνωρισθεί άλλα 400 περίπου ερυθροκυτταρικά αντιγόνα, τα οποία όμως βρίσκονται σε πολύ μεγάλη διασπορά στον πληθυσμό και, γι΄αυτό, σπάνια δημιουργούν προβλήματα στις μεταγγίσεις.
ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΤΑΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ Οι ομάδες ΑΒΟ και Rh χρησιμοποιούνται για την ταξινόμηση των μονάδων αίματος που συντηρούνται στις τράπεζες αίματος. Αν ένα άτομο π.χ. ομάδας Α θετικό έχει ανάγκη μετάγγισης, η τράπεζα θα μπορέσει να του χορηγήσει αίμα Α – θετικό. Στην πράξη, πάντως, κάθε μονάδα αίματος (περίπου 500 ml) που πρόκειται να χορηγηθεί ελέγχεται πρώτα έναντι μικρού δείγματος αίματος του ασθενούς, ώστε να αποκλεισθούν οι περιορισμένες πιθανότητες ασυμβατότητας λόγω αντίδρασης που θα οφείλεται στη μία ή στην άλλη ομάδα αίματος. Αυτή η εξέταση ονομάζεται διασταύρωση και γίνεται μέσα σε λίγη ώρα. Ωστόσο, σε επείγουσες περιπτώσεις, ενδέχεται να απαιτηθεί η χορήγηση αίματος της κατάλληλης ομάδας χωρίς προηγούμενη διασταύρωση (βλ. Αίματος, μετάγγιση).
ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ Οι ομάδες ΑΒΟ βρίσκονται σε όλα τα άτομα, αλλά η συχνότητα παρουσίας της καθεμιάς ποικίλλει κατά φυλή και γεωγραφική κατανομή των πληθυσμών. Η μελέτη, συνεπώς, των ομάδων αίματος μπορεί να βοηθήσει τους ανθρωπολόγους που ασχολούνται π.χ. με τις πρώτες μεταναστεύσεις πληθυσμών.
ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑΣ Η ομάδα αίματος του ατόμου καθορίζεται από τα γονίδια που έχει κληρονομήσει το άτομο από τους γονείς του. Η εξακρίβωση της ομάδας αίματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις αμφισβητούμενης πατρότητας ενός παιδιού. Ο προσδιορισμός των ομάδων αίματος δεν μπορεί να αποδείξει με σιγουριά ότι ένας άνδρας είναι ο πατέρας, αλλά με τις σύγχρονες μεθόδους γονιδιακής ανάλυσης η απόδειξη της πατρότητας είναι πρακτικά εφικτή με βεβαιότητα.
ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ το αίμα που βρίσκεται στον τόπο του εγκλήματος μπορεί να υπαχθεί σε μια ομάδα με βάση τα αντιγόνα που διαθέτει. Μολονότι οι μέθοδοι έρευνας δεν είναι ακόμα τόσο εξελιγμένες ώστε να επιτρέπουν την εξακρίβωση συγκεκριμένων ατόμων, ωστόσο είναι δυνατός ο αποκλεισμός υπόπτων όταν ένα από τα ερυθροκύτταρα αντιγόνα των κηλίδων του αίματος δεν υπάρχει στο αίμα τους. Επειδή τα αντιγόνα ΑΒΟ κληρονομούνται, υπάρχουν και σε άλλα ιστικά υγρά, όπως στο σπέρμα και στο σίελο. Η ανάλυση των ομάδων αίματος μπορεί, τέλος, να χρησιμεύσει στην ιατροδικαστική (συσχέτιση ιατρικής και δικαιοσύνης).
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Μερικές ομάδες αίματος συνδυάζονται με συγκεκριμένες διαταραχές. Έχει διαπιστωθεί π.χ. ότι άτομα με καρκίνο του στομάχου έχουν συχνότερα ομάδα αίματος Α, ενώ τα άτομα της ομάδα Ο είναι προφανώς περισσότερο επιρρεπή στο πεπτικό έλκος.
|