Δυσάρεστη συναισθηματικά κατάσταση της οποίας οι εκδηλώσεις εκτείνονται από την ελαφρά ανησυχία ως τον έντονο φόβο. Συνήθως το αγχώδες άτομο αισθάνεται σαν αν απειλείται με ποινή – χωρίς να υπάρχει φανερή απειλή – και παρουσιάζει ορισμένα σωματικά και ψυχικά συμπτώματα. Η κάποιου βαθμού ανησυχία είναι φυσιολογικό φαινόμενο και συμβάλλει στη βελτίωση της απόδοσης τους υγιούς ατόμου. Μετατρέπεται, όμως, σε άγχος όταν αρχίζει να εμποδίζει τη σκέψη και να διαταράσσει τις κανονικές δραστηριότητες της καθημερινής ζωής.
ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ Τα συχνότερα συμπτώματα έχουν σχέση με το θώρακα και είναι αίσθημα παλμών (αντίληψη ισχυρότερης ή ταχύτερης καρδιακής λειτουργίας) σφύζοντες ή διαξιφιστικοί πόνοι, αίσθημα σύσφιξης και αδυναμία επαρκούς αναπνοής και μια τάση προς αναστεναγμούς ή υπέρπνοια (βλ. Υπεραερισμός). Η μυiκή τάση οδηγεί σε κεφαλαλγίες, σπασμούς των αυχενικών μυών, πόνους στη ράχη, σύλληψη αντικειμένων με δύναμη, και αδυναμία χαλάρωσης. Συχνά επίσης παρατηρούνται υπερκινητικότητα, τρόμος των χεριών και αίσθημα κόπωσης. Τα γαστρεντερικά συμπτώματα περιλαμβάνουν ξηρότητα του στόματος, αίσθημα κοιλιακής διάτασης, διάρροια, ναυτία, μεταβολές της όρεξης, συνεχείς ερυγές και δυσχέρεια κατάποσης. Μερικοί ασθενείς είναι δυνατό να παρουσιάσουν πραγματικό εμετό ή έντονους πόνους υποδυόμενους σοβαρή νόσο. Υπάρχουν επίσης ορισμένα συμπτώματα εμφανή για το κοινωνικό περιβάλλον, όπως εφιδρώσεις, εξάψεις και ωχρότητα, ή συνεχής ανάγκη για ούρηση ή αφόδευση. Η ζάλη, ο υπεραερισμός (βαθιά και γρήγορη αναπνοή), οι αναστεναγμοί, το χάσμημα, οι ερυγές και η ελαφρά τάση για λιποθυμία, που όλα αυτά συνεπάγονται, παρατηρούνται κυρίως ενώπιον άλλων και έχουν σχέση με φόβους του ασθενούς. Ο υπεραερισμός, που έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη αποβολή διοξειδίου του άνθρακα και την παρεμπόδιση, έτσι, της κανονικής λειτουργία των μυών, μπορεί να προκαλέσει παραισθησία (αίσθημα ότι βελόνες και καρφίτσες τρυπούν το δέρμα) και σπασμό των άνω άκρων σε κάποια θέση. Τα άτομα που υποφέρουν από άγχος διακατέχονται από μόνιμο αίσθημα ότι πρόκειται να συμβεί κάτι κακό. Είναι δυνατό να φοβούνται ότι έχουν κάποια χρόνια ή επικίνδυνη πάθηση – φόβος τον οποίο ενισχύουν τα σωματικά συμπτώματα που προαναφέρθηκαν – ή ότι κινδυνεύουν η υγεία ή η ασφάλεια και των φίλων τους. Συχνός επίσης είναι ο φόβος της απώλειας του ελέγχουν, που οδηγεί σε ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση του ατόμου από άλλους, σε ευερεθιστότητα, σε αίσθημα καταβολής των δυνάμεων και σε μια κατάσταση εύκολης αποκαρδίωσης. Η αδυναμία του ασθενούς να χαλαρώσει μπορεί να του προκαλέσει δυσκολίες στην επέλευση του ύπνου, με αποτέλεσμα να περπατά συνεχώς στη διάρκεια της νύχτας. Συχνά, τέλος, ο ασθενής βλέπει στον ύπνο του εφιάλτες.Ένα πολύ παράξενο αλλά συχνό σύμπτωμα είναι η αποπροσωποίηση (ο ασθενής αισθάνεται αποκομμένος από τον εαυτό του) ή η, σχετική με αυτή, απομάκρυνση από την πραγματικότητα (ο ασθενής αισθάνεται αποκομμένος από τον κόσμο), Τα συμπτώματα αυτά είναι δυνατό να εμφανισθούν ξαφνικά και να διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα προκαλώντας στον ασθενή το φόβο ότι τρελαίνεται.
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ Οι θεωρίες για τα αίτια του άγχους προέρχονται από τα συμπεράσματα ερευνών που αφορούν τρεις διαφορετικούς τομείς. Οι ψυχολογικές μετρήσεις δείχνουν ότι τα αγχώδη άτομα παρουσιάζουν υψηλότερου βαθμού (ευκολότερο) συναγερμό στο κεντρικό νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα να αντιδρούν με περισσότερη διέγερση και να προσαρμόζονται με μικρότερη ταχύτητα στα γεγονότα. Το ίδιο αίσθημα οδηγεί και στα σωματικά συμπτώματα (όπως π.χ. το αίσθημα παλμών), τα οποία είναι από μόνα τους δυσάρεστα και ενισχύουν το άγχος. Η ψυχαναλυτική άποψη προέρχεται από τον Freud (Φρόυντ), ο οποίος εισήγαγε τον όρο «αγχώδης νεύρωση» και πίστευε ότι το άγχος πηγάζει από καταπιεσμένες ανεπίλυτες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Αρχικά, ως αιτία άγχους θεωρήθηκαν οι ανικανοποίητες σεξουαλικές ανάγκες, αλλά η σημασία των δεσμών και των αποχωρισμών του παιδιού από τους γονείς του έχει σήμερα οδηγήσει στις θεωρίες του φόβου απώλειας αγαπημένων αντικειμένων. Σε άγχος μπορούν επίσης να οδηγήσουν ασυνείδητες συγκρούσεις. Οι ψυχολόγοι που ασχολούνται με τη συμπεριφορά περιγράφουν το άγχος ως επίκτητη (προϊόν εκμάθησης) αντίδραση, π.χ. στον πόνο ή στην ψυχική δυσφορία. Αρχικά, το άγχος λειτουργεί κατευθύνοντας το άτομο προς καλύτερη εκμάθηση και απόδοση αλλά στο τέλος γίνεται έξη που έρχεται στην επιφάνεια με την παραμικρή δυσκολία, μειώνοντας έτσι και την απόδοση και την σκέψη χωρίς να είναι δυνατός ο έλεγχος του από τα άτομα που επηρεάζονται πολύ βαθιά πλέον από αυτό.
ΑΓΧΟΣ ΚΑΙ ΝΟΣΟΣ Τα συμπτώματα του άγχους συνήθως είναι συνέπειες αγχώδους διαταραχής ή αποτελούν εκδηλώσεις άλλης ψυχικής διαταραχής, π.χ. της υποχόνδριας, της κατάθλιψης ή τύπων ψυχοσεξουαλικής διαταραχής. Επειδή, πάντως, τα συμπτώματα τόσων πολλών παθήσεων, ο γιατρός προσπαθεί να αποφύγει την ενίσχυση της ανησυχίας του ασθενούς, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αμέτρητες χωρίς λόγο, εξετάσεις και θεραπείες – ακόμα και σε χειρουργικές επεμβάσεις. Η ιδεώδης αντιμετώπιση των ατόμων με αγχώδεις διαταραχές συνιστάται στην παραπομπή τους για ψυχοθεραπεία, προκειμένου να καθορισθούν τα πραγματικά αίτια της φοβίας τους.
ΑΓΧΟΣ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ Τα αισθήματα δυστυχίας που δοκιμάζει ένα παιδί όταν αποχωρισθεί τους γονείς ή το σπίτι του. Το άγχος αποχωρισμού είναι φυσιολογική εκδήλωση της συμπεριφοράς του βρέφους, γίνεται εντονότερο ως την ηλικία των 2 περίπου ετών, αλλά πολλές φορές σε ηλικία 3 – 4 ετών είναι ελάχιστο. Όταν απειλείται με αποχωρισμό, το παιδί συνήθως αντιδρά με κλάμα, προσκολλάται στο γονέα και επιζητεί εναγκαλισμό. Αυτές οι εκδηλώσεις είναι σημεία δεσμού, που θεωρείται ουσιώδεις για τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Η διαταραχή του άγχους αποχωρισμού είναι νόσημα της παιδικής ηλικίας που συνιστάται σε αντίδραση στον αποχωρισμό πολύ πιο έντονη από εκείνη που θα αντιστοιχούσε στο επίπεδο ανάπτυξης του. Το άγχος είναι δυνατό να εκδηλώνεται με τη μορφή κεφαλαλγίας, ναυτίας, οδονταλγίας, ζάλης ή δυσκολίας στον ύπνο. Όταν το παιδί αποχωρίζεται από τους γονείς του, στενοχωριέται με την ιδέα ότι δεν θα ξαναβρεθεί ποτέ κοντά τους ή ότι θα σκοτωθούν. Μερικά παιδιά αρνούνται να φιλοξενηθούν από φίλους ή να παρακολουθήσουν το σχολείο. Η διαταραχή του άγχους αποχωρισμού μπορεί να είναι και σύμπτωμα κατάθλιψης.
ΑΓΧΟΣ, ΔΙΑΧΥΤΟ Αόριστα αισθήματα φόβου και υπερέντασης παρατηρούμενα σε περιπτώσεις γενικευμένης αγχώδους διαταραχής.
|